Bang Quebec, Canada có khu vực hợp tác xã phát triển mạnh hàng đầu thế giới và hợp tác xã có vai trò dặc biệt quan trọng về các mặt đối với phát triển của Bang Quebec nói riêng và Canada nói chung.
1. Vài nét về vai trò, ví trí của hợp tác xã tại Bang Quebec
- Canadalà quốc gia lớn thứ hai trên thế giới, sau Liên bang Nga, và nằm ở cực bắc của Bắc Mỹ; về phía nam, Canada giáp với Hoa Kỳ bằng một biên giới không bảo vệ dài nhất thế giới; về phía tây bắc của Canada giáp với tiểu bang Alaska của Hoa Kỳ; về phía đông bắc giáp đảo Greenland (thuộc Đan Mạch); ở bờ biển phía đông có quần đảo Saint-Pierre và Miquelon (thuộc Pháp). Biên giới chung của Canada với Hoa Kỳ về phía nam và phía tây bắc là đường biên giới dài nhất thế giới.
Canada là một liên bang gồm mười tỉnh và hai vùng lãnh thổ, có gần 10 triệu Km2, hiện có 33,7 triệu dân, có nền dân chủ nghị viện và chế độ quân chủ lập hiến với Nữ hoàng Elizabeth II là nguyên thủ quốc gia. Đây là một quốc gia song ngữ với cả tiếng Anh và tiếng Pháp là ngôn ngữ chính thức ở cấp liên bang. Canada là một trong các nước phát triển cao trên thế giới, có một nền kinh tế đa dạng, nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và thương mại phát triển-đặc biệt là với Hoa Kỳ. Canada là thành viên của các tổ chức G8, G-20, NATO, OECD, WTO, Khối Thịnh vượng chung, Cộng đồng Pháp ngữ, OAS, APEC, và Liên Hợp Quốc.
- Québec có diện tích gần 1,5 triệu km², tức là gần gấp 3 lần nước Pháp hay 7 lần xứ Anh, bang lớn nhất của Canada, là một quốc gia trong Canada. Hiện có khoảng 8 triệu người đang sinh sống tại Québec (tỉnh bang thứ nhì trong Canada về dân số, sau Ontorio), trong đó 80% tập trung ở các trung tâm đô thị nằm dọc theo sông Saint-Laurent. Ngôn ngữ chính là tiếng Pháp.
Theo cơ chế liên Bang, Bang Quebec có quyền tự trị lớn, chịu trách nhiệm chính trong phát triển kinh tế, đổi mới và xuất nhập khẩu, văn hóa, giáo dục, v.v. Mỗi Bang có Luật HTX riêng, gần đây có Luật HTX chung của Liên bang áp dụng cho những HTX hoạt động ở nhiều bang khác nhau.
- Ở Quebec hiện có 3.300 HTX và công ty bảo hiểm tương hỗ (trong tổng số 10.000 HTX và công ty bảo hiểm tương hỗ của Canada); 8,8 triệu xã viên( so với 8 triệu dân- tức một xã viên tham gia nhiều HTX và so với tổng số 10 triệu xã viên HTX của Canada); thu hút trên 80% nông dân tham gia HTX; tạo việc làm cho 92 ngàn lao động (trong tổng số 165 ngàn việc làm do HTX của Canada tạo ra); có tổng tài sản 173 tỷ CAD ( tương đương USD) (trong tổng số 265 tỷ CAD HTX toàn quốc); có doanh số 25,6 tỷ CAD (năm 2010). Trong khi trên thế giới có khoảng 750.000 HTX với 800 triệu xã viên, cùng với công ty bảo hiểm tương hỗ đã tạo việc làm cho trên 100 triệu người- tức tạo việc làm nhiều hơn 20% so với các doanh nghiệp đa quốc gia.
Những hợp tác xã đầu tiên dưới hình thức công ty bảo hiểm tương hỗ được thành lập vào giữa thế kỷ 19. HTX tiết kiệm và tín dụng đầu tiên được Desjardins thành lập vào năm 1900. Tiếp đó nhiều loại hình HTX khác được ra đời, như HTX nông nghiệp (1910), HTX thực phẩm (1930),…
- HTX hợp thành một khu vực/ thành phần kinh tế rất quan trọng của Canada bên cạnh khu vực tư nhân tư bản và khu vực công (nhà nước). Ba khu vực này gắn kết chặt chẽ với nhau, trong khi khu vực kinh tế công tạo ra hàng hóa, dịch vụ chung quan trọng cho nhân dân và bảo đảm “cuộc sống cùng nhau” của con người, theo đó giá trị của khu vực này theo đuổi là sự tham gia vào việc khuyến khích cải thiện các điều kiện sống cho mọi người dân; khu vực kinh tế tư nhân tạo ra hàng hóa, dịch vụ chung của cá nhân với mục đích tối đa hóa lợi ích cá nhân, theo đó giá trị của khu vực này là tham gia vào việc tối đa hóa lợi nhuận từ vốn tư bản tài chính, thì khu vực kinh tế HTX tạo ra hàng hóa, dịch vụ chung với mục đích tạo phúc lợi cho các thành viên của mình phù hợp với mục tiêu của tổ chức HTX, theo đó giá trị của khu vực này là tham gia vào việc hiện thực hóa các mục tiêu của tổ chức HTX. Như vậy, khu vực HTX là một thể chế bổ sung cho kinh tế thị trường và nhà nước trong nền kinh tế thị trường, là khu vực thứ 3 không thể thiếu được, bảo đảm xã hội phát triển hài hòa, bền vững cả về kinh tế và xã hội- chính trị.
2. Bản chất tổ chức HTX
Canada công nhận và đề cao 7 nguyên tắc HTX do Liên minh HTX quốc tế (ICA) khuyến nghị, quán triệt đầy đủ và chuyển tải tất cả nguyên tắc hợp tác của ICA vào Luật HTX của Bang; bảo đảm Luật HTX khác biệt hẳn với Luật công ty, Luật về hội, tạo điều kiện phát triển HTX thật, đích thực, nhất quyết không phát triển HTX mang tính hình thức, màu mè, giả tạo, đặt mục tiêu mỗi HTX ở Bang Quebec là thật, trong khi đó có nước có tới 35.000 HTX, nhưng chỉ có 5.000 HTX là thật.
Luật phải tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho sự ra đời và phát triển HTX, tuân theo các tiêu chí: Luật có những quy định chung, đồng thời có những quy định riêng cho từng loại hình HTX, như: HTX của người sản xuất, HTX của người tiêu dùng, HTX của người lao động, HTX nhà ở,…; xác định rõ chức năng của HTX, quyền, địa vị pháp lý, của HTX, thành viên HTX, liên đoàn HTX; quy định rõ trách nhiệm, nghĩa vụ của HTX đối với thành viên của mình, như: cung ứng dịch vụ, thông tin, giáo dục,…; bảo đảm khung pháp luật cho thành viên HTX, không phải cho người làm luật hay các tổ chức khác; tuân thủ đơn giản hóa thủ tục hành chính.
Vậy, HTX là gì? Theo tư tưởng HTX và theo Luật HTX của Bang, thì HTX là tổ chức của nhiều cá nhân (từ hai người trở lên, trong khi công ty có thể chỉ cần 01 người) thành lập nên nhằm đáp ứng nhu cầu chung về kinh tế, văn hóa, xã hội của mình. Để đáp ứng nhu cầu chung đó (là mục tiêu,là cái có trước, trong khi công ty là lợi nhuận+ vốn là mục tiêu), HTX huy động vốn (tức tài chính là cái có sau, là phương tiện) và tiến hành hoạt động kinh doanh. Như vậy, đối với HTX, nhu cầu chung và đáp ứng nhu cầu chung là cái có trước, sau đó mới tiến hành huy động vốn, nghĩa là: HTX là tổ chức đối nhân, không phải đối vốn, với mục đích đáp ứng nhu cầu thành viên, không phải kinh doanh vốn. Nói cách khác, HTX nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên bằng phương thức kinh doanh.
Bạn rất nhấn mạnh, cần phải hiểu rõ bản chất và bản sắc của tổ chức HTX, sự khác biệt của nó với tổ chức công ty. Ngay nguyên tắc đầu tiên của HTX đề cập đến sự tự nguyện tham gia HTX và yêu cầu phải sử dụng dịch vụ của HTX đối với xã viên. Tiếp đó là nguyên tắc quản lý dân chủ, mỗi xã viên có một phiếu bầu như nhau; góp vốn bằng nhau; lập quỹ dự trữ của HTX với mức tối thiểu 20% thặng dư hàng năm của HTX; phân phối thặng dư của HTX theo mức độ sử dụng dịch vụ của HTX; tự chủ và độc lập; giáo dục, huấn luyện và thông tin cho xã viên; hợp tác giữa các HTX; và quan tâm phát triển cộng đồng.
Do áp dụng nguyên tắc mở đối với việc kết nạp xã viên, hàng năm hoặc sau một số năm HTX có thể định giá lại mức vốn tham gia làm xã viên HTX. Đối với việc chia lãi theo mức độ sử dụng sử dụng dịch vụ của HTX, HTX có thể phân chia trực tiếp vào giá sản phẩm, dịch vụ giao dịch với xã viên. Thặng dư hàng năm sau khi trừ tối thiểu 20% trích lập quỹ dự trữ, phần còn lại phân phối cho xã viên theo cách thức sau: chia 25% ngay cho xã viên, phần còn lại cũng thuộc sở hữu của xã viên nhưng để lại trong HTX để cùng đầu tư và sẽ rút ra 10 năm sau. Nghĩa là, hàng năm xã viên được chia 25% thặng dư mình được chia của năm đó và phần thặng dư của mình để lại trong HTX cách đó 10 năm. HTX cũng có quyền để lại 100% thặng dư tại HTX mà không chia cho thành viên. Đây là hình thức huy động vốn đầu tư phát triển của HTX từ chính nội lực từ các xã viên của mình, làm lợi trở lại cho chính xã viên. Theo Luật của bạn, quỹ dự trữ là không chia, nhằm mục đích tái đầu tư cho HTX, mở rộng dịch vụ cho thành viên, thu hút thành viên mới. Thành viên ra khỏi HTX thì không được chia từ quỹ dự trữ. Do tác động kinh tế của HTX khác hẳn công ty như đã trình bày ở trên, nên chính phủ cần có chính sách hỗ trợ HTX.
Trước khi gia nhập HTX, thành viên phải được tuyên truyền về tư tưởng và Luật HTX,giúp thành viên hiểu rõ HTX khác với công ty; kêu gọi tinh thần hợp tác thông qua HTX; khuyến khích HTX liên kết với nhau thành lập liên đoàn HTX, hiệp hội HTX. Bạn nhấn mạnh sự tham gia tích cực của thành viên trong HTX với tư cách vừa là người chủ vừa là người sử dụng dịch vụ của HTX. Trước hết, thành viên phải sử dụng dịch vụ của HTX – là yếu tố quan trọng nhất, hàng đầu của tổ chức HTX; chỉ xuất phát từ nhu cầu chung về dịch vụ và sử dụng dịch vụ của HTX thì mới có cơ sở hình thành hoạt động của HTX, thặng dư HTX, tương lai của HTX. Tiếp đó, thành viên phải tham gia tài chính, tức góp vốn cho HTX để có phương tiện hoạt động kinh doanh tạo ra dịch vụ cho thành viên. Thành viên phải tham gia quyết định tất cả các vấn đề của HTX, như biểu quyết, tham gia họp, dự đại hội, kiểm soát hoạt động, tài chính của HTX. Thặng dự (lợi nhuận) của HTX hình thành từ chính việc sử dụng dịch vụ của HTX.
Quebec có truyền thống phát triển HTX lâu dài và áp dụng rất chặt chẽ các nguyên tắc HTX, ví dụ nếu xã viên không sử dụng dịch vụ của HTX mà không có lý do thì phải ra khỏi HTX, nhất là đối với HTX của người sản xuất. Tuy nhiên, quy định về tư cách thành viên có lỏng lẻo hơn đối với HTX của người tiêu dùng khi số lượng xã viên lớn và lợi ích của xã viên đã được phân phối cùng với giá dịch vụ, sản phẩm của HTX cung ứng cho xã viên, nhưng thặng dư (lãi) hàng năm của HTX lại không chia cho xã viên mà để lại trong HTX để tích lũy phát triển. Về nguyên tắc Luật không cấm HTX cung ứng dịch cho thị trường không phải thành viên, tuy nhiên HTX tập trung phục vụ thị trường thành viên cũng là nhiệm vụ rất lớn. Mặt khác, ở Quebec phần lớn HTX có số lượng xã viên đã rất lớn, gần như thu hút toàn bộ, ví dụ nông dân và đối tượng khác tham gia HTX, đồng thời các HTX liên kết vào các liên đoàn HTX- tức HTX của các HTX, nên có quy mô thị trường rất lớn. Liên đoàn HTX được phép cung ứng dịch vụ cho không phải thành viên, nhưng phải thành lập công ty trực thuộc và lượng dịch vụ cung ứng cho thị trường không phải thành viên không được quá 50% để giữ bản chất HTX.
Về loại hình HTX, Ca na da có:
- HTX của người tiêu dùng, tức HTX cung ứng các sản phẩm dịch vụ cho xã viên, ví dụ HTX bán hàng tiêu dùng, HTX trong trường học;
- HTX của người sản xuất, tức HTX thu mua sản phẩm của xã viên, tiến hành chế biến, tiêu thụ ra thị trường, phát triển chủ yếu trong lĩnh vực nông nghiệp; Xã viên là người sản xuất, sử dụng dịch vụ của HTX để phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của mình;
- HTX của người lao động, tức HTX mà xã viên đồng thời là người lao động trong HTX, ví dụ HTX trong lĩnh vực lâm nghiệp;
- HTX của người lao động là cổ đông, tức HTX của những người làm thuê trong công ty, lập HTX để mua cổ phần của chính công ty đó; hiện có khoảng 60 HTX loại này;
- HTX đoàn kết, tức HTX cung ứng đa dịch vụ phục vụ xã viên, ví dụ trông giữ trẻ của các bà mẹ là xã viên HTX, HTX chăm sóc sức khỏe, HTX chăm sóc người cao tuổi.
Hai loại hình HTX cuối là mới phát triển gần đây.
3. Quản lý nhà nước về HTX và chính sách hỗ trợ HTX
Vụ Hợp tác xã thuộc Bộ phát triển kinh tế, Đổi mới và xuất nhập khẩu Bang Quebec là cơ quan thống nhất duy nhất quản lý tất cả HTX phi tài chính. Cụ thể là:
- Có trách nhiệm quản lý hành chính đối với Luật HTX, rà soát, sửa đổi Luật trình Chính phủ kiến nghị Quốc hội Bang sửa đổi bổ sung pháp luật về HTX nhằm mục đích tạo điều kiện thuận lợi cho HTX phát triển lành mạnh.
- Ban hành các văn bản hướng dẫn liên quan về HTX, phối hợp với các Bộ khác về phát triển HTX, bảo đảm Luật HTX không mâu thuẫn với các luật khác, mọi người đều có thể hiểu được bản chất tổ chức HTX. Các Bộ khác và chính quyền cấp dưới không có chức năng quản lý nhà nước về HTX, nhưng chính quyền địa phương chăm lo chung môi trường phát triển doanh nghiệp, HTX, ví dụ: khu chế xuất, cơ sở hạ tầng điện, nước, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho HTX, ví dụ: dành hợp đồng dịch vụ công cộng(bọc cây xanh thành phố vào mùa đông), gửi tiền vào HTX tín dụng. Vụ quan hệ với HTX thông qua Hội đồng là hiệp hội của HTX.
- Thực hiện đăng kí trực tiếp thành lập HTX (phi tài chính), tiếp nhận báo cáo hàng năm và theo dõi hoạt động của các HTX đã đăng kí; xây dựng và quản lý cơ sởdữ liệu về HTX vừa phục vụ công tác quản lý nhà nước vè HTX, nhất là đổi mới chính sách đối với HTX vừa cung cấp thông tin trở lại đối với HTX, cho công tác giảng dạy, nghiên cứu ở các trường đại học, viện nghiên cứu.
- Nghiên cứu và tổ chức thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển HTX trong sự phối hợp với các chương trình, chính sách hỗ trợ có liên quan, chú trọng tuyên truyền quảng bá về văn hóa HTX; cam kết sử dụng mọi nguồn lực hỗ trợ phát triển HTX. Chính sách hỗ trợ HTX của Bang có đặc điểm là: hỗ trợ trực tiếp; dựa vào kết quả; và được tiến hành bởi các tổ chức chuyên nghiệp.
Bang Quebec có đạo luật riêng về hỗ trợ HTX và các tổ chức phi lợi nhuận, bao gồm các trợ giúp tài chính sau đây: bảo lãnh chi trả một phần hoặc toàn bộ các cam kết tài chính; bảo lãnh toàn bộhoặc mua lại một phần cổ phần ưu đãi; cho vay có hoặc không có lãi suất; miễn một phần chi trả khoản vay; v.v. Các ưu đãi, hỗ trợ này được Chính phủ thực hiện trực tiếp đối với HTX.
Bang Quebec có Quỹ đầu tư trực thuộc Vụ HTX- Bộ phát triển kinh tế, Đổi mới và xuất nhập khẩu Bang; Quỹtiến hành cho vay trực tiếp và bảo lãnh theo dự án đầu tư đối với HTX và các tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Một số hỗ trợ tăng cường năng lực cho HTX, như huấn luyện, đào tạo, tư vấn, Chính phủ thực hiện thông qua HTX phát triển vùng- là những HTX cung cấp các dịch vụ hỗ trợ nâng cao năng lực theo nhu cầu của các HTX thành viên trong vùng. Riêng đối với đào tạo về HTX, Chính phủ thực hiện thống nhất thông qua chính sách đào tạo chung của Bang, được thực hiện tại các trường đại học. Trường đại học Sherbrook tại Bang có Viện nghiên cứu HTX và công ty bảo hiểm tương hỗ. Cơ sở vật chất và kinh phí đào tạo thạc sĩ (mỗi năm 1 lớp khoảng 25 học viên) về HTX tại Viện do Chính phủ tài trợ. Ngoài ra, Viện huy động nguồn tài trợ của HTX để thực hiện công tác nghiên cứu, tổ chức đào tạo thạc sĩ tại chức và huấn luyện ngắn hạn theo nhu cầu của các HTX theo phương thức thu phí. Cơ chế này thể hiện rõ sự gắn kết chặt chẽ giữa hỗ trợ nhà nước với đóng góp của HTX.
Ngoài ra, Chính phủ Bang còn giảm thuế đối với HTX.
Ngân sách nhà nước còn hỗ trợ cho các hiệp hội, tổ chức cộng đồng, ví dụ chi phí đi lại; hỗ trợ cho công tác thống kê, nghiên cứu, điều tra mang tính chiến lược, ví dụ điều tra về sự tồn tại hoạt động của HTX so với doanh nghiệp, về HTX thực chất.
- Tổ chức đào tạo, thông tin về Luật HTX, chức năng của HTX và quản lý HTX đối với HTX, hiệp hội HTX, bảo đảm tất cả mọi người, mọi tổ chức hiểu rõ và thống nhất, thực thi thống nhất Luật HTX.
- Là đầu mối liên kết với các cơ quan, tổ chức có liên quan về HTX, bảo đảm thông tin hai chiều trôi chảy, hiểu và hành động thống nhất, phát triển quan hệ đối tác (partnership), phát triển quan hệ quốc tế về HTX. Vụ HTX thuộc Bang tham gia vào nhiều tổ chức, như Ủy ban phát triển bền vững HTX, Ủy ban phát triển DN Quebec,…- là những tổ chức tư vấn chính phủ Quebec về chính sách, phương hướng phát triển DN, HTX.
4. Tổ chức hội của HTX
HTX của Bang tập hợp tự nguyện với nhau dưới tổ chức Hội đồng quebec về Hợp tác và tương trợ lẫn nhau (CQCM), được thành lập năm 1940, thu hút sự tham gia của tất cả HTX, liên đoàn HTX, HTX phát triển vùng, liên đoàn HTX phát triển vùng. Hội đồng có vai trò tham gia phát triển kinh tế và xã hội của Bang thông qua việc khai thác tiềm năng của phong trào HTX và tương hỗ theo các nguyên tắc và giá trị HTX do Liên minh HTX (ICA) quốc tếđề xướng. Sứ mệnh của Hội đồng là: hỗ trợ khu vực HTX hợp tác với các đối tác của họ; đại diện và bảo vệ về mặt tổng thể quyền lợi của phong trào HTX và tương hỗ tại Quebec; và thúc đẩy phát triển dựa trên HTX nhằm mục tiêu đa dạng hóa các tác động về mặt lợi ích của việc hợp tác đối với các thành viên của mình và đối với công chúng.
Ngoài Hội CQCM, còn có Hội đồng Canada về hợp tác và tương hỗ (CCCM). CCCM được thành lập năm 1946, là người pháp ngôn và đại diện cho HTX khối pháp ngữ của Canada, là thành viên của ICA. Dự kiến, hai Hội này sẽ được sáp nhập trong tương lai.
Hiện nay CQCM đề ra nhiệm vụ chủ yếu thúc đẩy phát triển phong trào HTX nhằm đáp ứng 3 vấn đề xã hội chủ yếu là: đáp ứng những thay đổi về dân số học khi dân số của Bang đang già đi nhanh; phát triển bền vững; và phân bố lại dân cư hợp lý hơn, phát triển nông thôn. Dân số già đi kéo theo hệ quả số người trong độ tuổi lao động sẽ giảm đi, nhu cầu chăm sóc sức khỏe tăng lên. Vì vậy, cần phải tạo sự quan tâm và giáo dục lớp trẻ phải quan tâm giúp đỡ người già và thúc đẩy phát triển HTX hoạt động trong lĩnh vực y tế, chăm sóc sức khỏe, bảo hiểm tương hỗ.Phát triển bền vững đặt ra yêu cầu phát triển bền vững cho HTX, đồng thời định hướng HTX hoạt động tích cực trong các lĩnh vực liên quan phát triển bền vững, như sản xuất và sử dụng năng lượng xanh, năng lượng sinh học, năng lượng tái sinh, v.v. Cùng với quá trình phát triển, dân số có xu hướng rời bỏ nông thôn vào thành thị. Do vậy, HTX phải hướng phát triển mạnh về nông thôn, HTX mở rộng hoạt động ở nông thôn, góp phần duy trì phân bố dân cư hợp lý. Đồng thời, CQCM đặt ra hai nhiệm vụ đối nội trọng tâm là phải tiếp tục làm rõ bản sắc tổ chức HTX và gắn kết nội bộ HTX chặt chẽ hơn nữa.
5. Một số HTX
1) Agropur:
Agropur là HTX nông nghiệp, được thành lập vào ngày 24 tháng 8 năm 1938 với 86 thành viên sáng lập là nông dân chăn nuôi bò sữa, mỗi cổ phần có giá trị 50 $ CAD. Agropur được thành lập vào bối cảnh khủng hoảng kinh tế, sản xuất nông nghiệp hết sức khó khăn, chi phí ngũ cốc tăng cao, thu nhập nông dân giảm sút. Những người nông dân đã thành lập HTX để cung ứng dịch vụ cho chính mình. Trong quá trình phát triển, cùng với việc ra đời các HTX chuyên môn hóa cung ứng đầu vào cho xã viên, Agropur tập trung chức năng thu mua sữa và chế biến sản phẩm sữa cho xã viên. Vào năm 1940, số xã viên HTX tăng lên 109, sau đó là 3.812 (năm 1960), 8.135 (năm 1980), 4.891 (năm 2000) do việc hình thành HTX mới chuyên cung ứng đầu vào, và 3.615 (năm 2008). Năm 2010, HTX có 3.459 xã viên với 365 đại biểu bầu, 15 thành viên HĐQT, thu mua bình quân 514.300 lít sữa/ 1 xã viên, doanh thu đạt 3,3 tỷ $ CAD, chế biến trên 3 tỷ lít sữa, có 27 nhà máy chế biến sản phẩm sữa tại Canada, Mỹ, Achentina với số lao động làm thuê 5.441 người. Agropur là HTX chế biến sữa lớn nhất Canada trong số 8 HTX chế biến sữa, đứng thứ 3 trong số HTX phi tài chính. HTX có 5 công ty trực thuộc. Mỗi thành viên góp vốn 100 $ CAD bảo đảm tư cách thành viên, mỗi người có một phiếu bầu như nhau. Ngoài ra, thành viên có thể mua cổ phần đầu tư của HTX. Hàng năm , thành viên được chia từ phần thặng dư (lãi) của HTX theo mức độ sử dụng dịch vụ của HTX, trong đó 25% được chia ngay bằng tiền mặt, 75% còn lại được để lại trong HTX dưới hình thức cổ phần đầu tư. Nguồn để lại này là rất lớn, bảo đảm HTX có đủ vốn đầu tư cho sản xuất, kinh doanh của mình, đạt 506,5 triệu $ CAD năm 2010 (vốn góp thành viên đạt 348 ngàn $ CAD, vốn góp đầu tư cổ phần thành viên đạt: 735 ngàn $ CAD).
2) La Coop:
La Coop là liên đoàn HTX nông nghiệp, hiện có 106 HTX thành viên thuộc Bang Quebec, Ontario, Maritimes với 95.000 xã viên ( trong đó 62.000 xã viên chính thức, 33.000 xã viên liên kết), 329 đại biểu bầu, 15 thành viên HĐQT; thành lập năm 1922 trên cơ sở hợp nhất 3 liên đoàn HTX nông nghiệp, ngày nay là tổ chức kinh doanh nông nghiệp lớn nhất Quebec; Doanh thu dịch vụ cung ứng cho xã viên đạt 4,1 tỷ $ CAD với 6.273 lao động làm thuê, doanh thu dịch vụ bán hàng cho xã viên đạt 2,2 tỷ $ CAD với 9.106 người lao động làm thuê năm 2010. Tất cả nông dân và HTX nông nghiệp ở Quebec là thành viên của La Coop. Năm 1992, ở Quebec có 1.000 HTX nông nghiệp, sau này hợp nhất còn 600 HTX, cũng như số lượng nông trại cũng giảm đi nhờ sáp nhập/hợp nhất. Hiện nay, Liên đoàn tổ chức 2 dịch vụ cho HTX thành viên: 1) thu mua lợn của HTX thành viên, tiến hành giết mổ, chế biến và tiêu thụ; 2) Cung ứng nông cụ và nguyên liệu vật tư đầu vào cho sản xuất chăn nuôi của các HTX thành viên, mà thực chất là của các xã viên/nông dân của các HTX thành viên. Mỗi HTX thành viên được cử một số lượng đại biểu trong liên đoàn (từ 1-15 người) tùy theo mức độ giao dịch giữa HTX thành viên với liên đoàn, với nhiệm kỳ 3 năm; mỗi đại biểu có một phiếu bầu như nhau. Liên đoàn được phép giao dịch với không phải thành viên, nhưng tỷ lệ giao dịch không được vượt quá 50% tổng giao dịch để giữ bản chất HTX. Trong khi đó HTX chỉ được giao dịch với xã viên, không được phép giao dịch với không phải xã viên. Về nguyên tắc, chỉ liên đoàn HTX nông nghiệp được chia tài sản khi giải thể, nhưng đến nay chưa có trường hợp giải thể nào. Về nguyên tắc, Liên đoàn và HTX phải cạnh tranh bình đẳng, không có chính sách khác biệt nào so với công ty, không có sự ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước. HTX thành viên góp vốn 25$ CAD, được chia lãi theo vốn góp và mức chia do HĐQT quyết định nếu hàng năm còn thặng dư; nếu ra khỏi liên đoàn thì được trả lại vốn góp và một phần khác nếu có lãi, cũng như sự đóng góp cho HTX, liên đoàn do HĐQT quyết định. Liên đoàn đóng 170 ngàn $ CAD phí hàng năm cho Hội đồng Bang Quebec về HTX và được hưởng một số dịch vụ của Hội đồng; tổ chức tập huấn cho các HTX thành viên trên cơ sở thu phí.
3) Liên đoàn HTX trường học:
HTX trường học được thành lập từ năm 1940, trong trường đại học, trung học và sau trung học, do học sinh (hoặc cha mẹ học sinh khi học sinh dưới 18 tuổi), sinh viên là xã viên, chủ sở hữu; có chức năng cung ứng dịch vụ cho thầy cô giáo và học sinh, sinh viên: thư viện, sách vở, văn phòng phẩm, thực phẩm/căng tin, tin học, in ấn, sao chụp, ký túc xá, bãi xe,…; được điều hành như một doanh nghiệp, có quản trị, kế toán, thủ thư, kĩ thuật viên chuyên nghiệp. Hiện tất cả 5 trường đại học đều có HTX trường học, thu hút gần 80 sinh viên tham gia; chỉ còn 01 trường đại học là chưa có HTX. Vốn góp của xã viên tham gia HTX là 15 $ CAD. HTX phải thuê mặt bằng, cơ sở vật chất và tự đầu tư. Nếu HTX giải thể, nếu còn tài sản thì không chia cho xã viên mà chuyển giao cho liên đoàn hoặc chính quyền. Xã viên nếu ra khỏi HTX thì chỉ được trả lại phần vốn góp nếu vốn qũy còn. Tuy nhiên, phần lớn học sinh, sinh viên khi ra trường không còn là xã viên nữa thì cũng không rút phần vốn góp, vì vốn quá nhỏ, hơn nữa họ đã được lợi nhiều trong quá trình sử dụng dịch vụ của HTX. HTX có thể kết nạp xã viên liên kết không phải là học sinh, sinh viên, giáo viên của trường, nhưng xã viên liên kết này chỉ được sử dụng dịch vụ của HTX mà không có quyền biểu quyết.
Liên đoàn HTX trường học được thành lập từ năm 1983, cung ứng dịch vụ cho HTX thành viên là chủ sở hữu của liên đoàn; có sứ mệnh phát triển lâu dài HTX trong trường học; là đại diện và bảo vệ quyền lợi chung cho thành viên; hiện có trên 60 HTX thành viên trong 90 trường; với 100 điểm phục vụ; thuê 1.500 người lao động; với 400.000 xã viên; đạt gần 120 triệu $ CAD doanh thu. Theo quy định học sinh, sinh viên từ 14 tuổi trở lên được gia nhập HTX, nếu dưới 14 tuổi thì cha mẹ thay mặt tham gia HTX. Hiện HTX trường học thu hút tới 80% học sinh, sinh viên nói tiếng Pháp tại Quebec tham giaHTX. Liên đoàn HTX chỉ cung ứng một số dịch vụ chung HTX thành viên, trước hết là dịch vụ tư vấn.
Năm 2010, Liên đoàn đạt thu nhập 16 triệu $ CAD, tổng tài sản 2,3 triệu $ CAD, thặng dư đạt 104.000 $ CAD; trong khi đó các HTX thành viên đạt 120,6 triệu $ CAD doanh thu, tổng tài sản 19 triệu $ CAD và 754.000 $ CAD thặng dư.
4) HTX phát triển vùng và liên đoàn HTX phát triển vùng:
HTX phát triển vùng được phát triển từ năm 1984, là HTX của các HTX tại một vùng (tổng số có 17 vùng), có sứ mệnh thúc đẩy phát triển HTX; cung cấp dịch vụ cho HTX về tăng cường năng lực, như: cung ứng nhân lực, tư vấn tài chính, đào tạo, huấn luyện, tổ chức; giúp các HTX liên kết, hợp tác lẫn nhau; phối hợp với Vụ HTX nhằm thực hiện chính sách hỗ trợ HTX. Hiện có 11 HTX phát triển vùng, thu hút 1.200 HTX thành viên, đạt doanh thu năm 2010 là 6,2 triệu $ CAD, góp phần thành lập mới 120 HTX/năm- tức 600 HTX mới trên nhiều lĩnh vựcvà tạo ra 2.000 việc làm trong 5 năm qua. Hoạt động của HTX phát triển vùng phải dựa vào nhu cầu của HTX thành viên và sự đóng góp/trả phí của thành viên khi sử dụng dịch vụ của HTX. Về cơ cấu tài chính của HTX phát triển vùng, có 5% là đóng góp của thành viên, 25% là tự tài trợ của HTX, và 70% là hỗ trợ của Chính phủ. Thặng dư của HTX không chia cho thành viên mà để lại 100% cho HTX.
11 HTX phát triển vùng hợp tác với nhau thành lập Liên đoàn HTX phát triển vùng nhằm hỗ trợ các HTX phát triển vùng, mà xét cho cùng là các HTX thành viên; điều phối và phát triển mạng lưới HTX phát triển vùng trong việc chia sẻ nguồn lực và dịch vụ; đại diện cho các HTX phát triển vùng ở tầm quốc gia.
5) Tập đoàn tài chính Desjardins:
Tập đoàn tài chính Desjardins là một ngân hàng dựa trên nguyên tắc tổ chức HTX, hợp thành từ 877 HTX tín dụng cơ sở với người khởi nguyên là ông Desjardins lập HTX tiết kiệm và tín dụng đầu tiên ở Canada vào năm 1900. Trong số đó, 54% số HTX hoạt động theo Luật HTX của Bang, gồm 451 HTX ở Bang Quebec và Bang Ontario, 26 chi nhánh HTX hoạt động ở Bang New-Brunswick và Bang Manitoba, hợp thành mạng lưới liên bang gồm 2 tầng: HTX cơ sở và liên đoàn; 46% hoạt động theo Luật HTX của Bang và Luật HTX liên bang, gồm: 386 liên hiệp tín dụng (CU) ở cấp quốc gia, 14 CU độc lập, được cơ cấu theo nguyên tắc phân tán theo 3 tầng: cơ sở, Bang, và liên bang. Tập đoàn đạt giá trị tài sản 256 tỷ $ CAD vào năm 2010, thu hút 11 triệu thành viên. Hiện, Tập doàn Desjardins đứng thứ 6 trong hệ thống ngân hàng của Canada vàđứng thứ 112 trong hệ thống ngân hàng thế giới. Ngoài ra, tập đoàn có 5 công ty: an toàn tài chính hệ thống; bảo hiểm; cứng khoán; quản lý tài sản; đầu tư mạo hiểm.
6) Tập đoàn tài chính SSQ:
SSQ là tập đoàn bảo hiểm tương hỗ được tổ chức theo nguyên tắc HTX, tức thành viên lập ra đểhỗ trợ nhau cung cấp dịch vụ bảo hiểm cho chính mình với phí bảo hiểm rẻ, tin cậy; được thành lập vào năm 1944 do bác sĩ Jacques Tremblay sáng lập giúp người dân nghèo khám chữa bệnh. Lúc đầu có 11 thành viên, 3 bác sĩ, mỗi thành viên đóng góp phí 5 $ CAD/năm và phí hàng tháng đối với mỗi gia đình là 2,6 $CAD. Ngày nay (2011), SSQ gần 1 triệu thành viên, có 1.600 người làm thuê, doanh số bảo hiểm nhân thọ và sức khỏe 1,4 tỷ $ CAD, bảo hiểm đầu tư và hưu trí 749,5 triệu $ CAD, bảo hiểm tài sản và thương tật 180 triệu $ CAD.
6. Một số tổ chức hỗ trợ phát triển HTX
1) Socodeve:
Socodevi là một tổ chức phi chính phủ được thành lập năm 1985 do một số HTX và tổ chức tương hỗ, có sứ mệnh tuyên truyền, tư vấn, chuyển giao công nghệ liên quan tới thúc đẩy phát triển HTX trên thế giới, nhằm tạo ra các HTX đích thực, bền vững thông qua cung cấp các dich vụ hỗ trợ thành lập, củng cố, phát triển HTX và tổ chức, hiệp hội tương hỗ. Hiện có 23 HTX và tổ chức tương hỗ là thành viên của Socodevi với 1,9 thành viên ở Canada, 16 tỷ $ CAD doanh thu, và 31.000 lao động làm thuê. 25 năm thành lập, Socodevi đã thực hiện 378 dự án tại 40 nước, 4 châu lục, hỗ trợ 634 tổ chức, HTX. Kinh phí hoạt động hỗ trợ quốc tế, ngoài đóng góp của các thành viên, Socodeve còn được Chính phủ Canada hỗ trợ thông qua CIDA. Socodevi đã nhiều năm hỗ trợ HTX của Việt nam và cam kết tiếp tục hỗ trợ phát triển phong trào HTX Việt nam trong thời gian tới.
2) Viện nghiên cứu HTX và tổ chức tương hỗ( IRCUS):
IRCUS được thành lập năm 1967 dưới hình thức bộ môn, sau đó được thành lập chính thức vào năm 1976, có sứ mệnh hiện thực hóa và làm rõ bản sắc HTX về các mặt quản lý và phát triển các tổ chức này thông qua đào tạo và nghiên cứu về HTX, tổ chức tương hỗ. Cơ sở vật chất, chi phí hoạt động, đào tạo do Chính phủ tài trợ. Hiện Viên có 15 nhân sự, đào tạo thạc sĩ mỗi năm một lớp cho khoảng 25 sinh viên. Ngoài ra, Viện được hỗ trợ từ phong trào HTX để tiến hành nghiên cứu về HTX; mở các lớp đào tạo thạc sĩ tại chức cho các thành viên HTX, các lớp đào tạo, huấn luyện ngắn hạn về quản lý HTX trên cơ sở thu phí. Viện đã phát triển hợp tác quốc tế về đào tạo, nghiên cứu về HTX, chủ yếu ở khối nói tiếng Pháp ở Châu âu và Mỹ la tinh./.
Vụ Hợp tác xã - Bộ Kế hoạch và Đầu tư